Тоқаев Тяньцзиньде: ШЫҰ-ның жаңа онжылдық бағыты, қауіпсіздікке төрт орталық және АИ форумы

Тяньцзиньде өткен ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшылары кеңесінде Президент Қасым-Жомарт Тоқаев қауіпсіздік, экономика, көлік және цифрландыру бойынша нақты бастамалар ұсынды. Мемлекет басшысы қытай халқын қос мерейтоймен құттықтап, «Шанхай рухын» күшейтуге шақырды, деп хабарлайды Anyqtime.kz ақпарат агенттігі Akorda.kz сайтына сілтеме жасап.

Қасым-Жомарт Тоқаев ШЫҰ-ның әлемдік қауымдастықта ықпалды әрі қажетті құрылымға айналғанын айтып, теңгерімді көпполярлы жүйе, әділ сауда және өзара тиімді инвестиция қағидаларын қолдайтынын жеткізді. Қазақстан ұйымның жарғылық қағидаттарына сай «үш зұлымдықпен» — терроризм, сепаратизм, діни экстремизммен — күресті күшейтуді қолдайды. «Шанхай рухы» халықтардың әл-ауқаты мен орнықты дамуына қызмет етуі керегін атап өтті.

Президент бірінші басымдық ретінде стратегиялық серіктестік пен өзара қолдауды атады. Геосаяси күйзелістер, санкциялық қысым, технологиялық бәсеке жағдайында ұйым алаңы сенім мен диалогты тереңдетуі тиіс. Қазақстан Қытай төрағасының жаһандық даму, қауіпсіздік, өркениет және басқару бастамаларын оң бағалап, ШЫҰ-ның алдағы онжылдыққа арналған стратегиясын толық іске асыру маңызды деді.

Қауіпсіздік бағытында халықаралық терроризм, экстремизм, есірткі тасымалы, заңсыз көші-қон және киберқылмысқа бірлесіп төтеп беру қажеттігі айтылды. Қазақстан ШЫҰ шеңберінде қауіпсіздік сын-қатерлерімен күресуге арналған төрт орталық құру бастамасын қолдайды және ШЫҰ мен АӨСШК арасындағы іскерлік байланысты нығайтуға шақырды. Ауғанстанға гуманитарлық-техникалық көмек көрсету жалғасуы керек; Қазақстан осы елді экономикалық үдерістерге тартатын бірқатар инфрақұрылымдық жобаларды іске асырып жатыр.

Президент БҰҰ Бас хатшысы қатысқан Алматыдағы БҰҰ-ның Орталық Азия мен Ауғанстан үшін ТДМ жөніндегі өңірлік орталығы ресми ашылғанын еске салды. Бұл орталық өңірлік әріптестікті күшейтіп, ШЫҰ елдеріне басым бағыттар бойынша күш-жігерді үйлестіруге мүмкіндік береді.

Сауда-экономикада Тоқаев санкциялық қысымға қарсы еркін әрі әділ сауданы дамыту идеясын қолдады. ШЫҰ құрылғаннан бері ұйым елдерінің ЖІӨ-дегі үлесі 30 пайызға дейін өскені айтылды; өңіраралық сауда 650 млрд долларға жеткен. Қазақстан Қытайдың ШЫҰ Даму банкін құру бастамасын қолдап, жобаға қатысуға әзір. Сонымен бірге Астана халықаралық қаржы орталығы базасында перспективті инвестицияларды сүйемелдейтін ШЫҰ Кеңсесін ашуды ұсынды.

Көлік-транзитте «Бір белдеу, бір жол» бастамасының барлық қатысушыға жыл сайын 1,5 триллион долларға дейін пайда әкеле алатыны айтылды. «Солтүстік–Оңтүстік», «Шығыс–Батыс» және Транскаспий дәліздері, сондай-ақ «ТрансАлтай диалогы» бастамасы ерекше аталды. Елдер арасындағы тарифтік саясатты үйлестіріп, байланысты нығайту қажеттігі айтылып, бұл мәселелер қараша айында Ақтауда өтетін ШЫҰ порттары мен логистикалық орталықтары басшыларының алғашқы форумында талқылануы мүмкін екені көрсетілді.

Жасанды интеллект пен цифрландыруда Президент 2033 жылға қарай АИ нарығы 5 триллион долларға жетіп, технология индустриясының 30 пайызына дейін үлес иеленуі мүмкін екенін айтты. Қазақстан Қытайдың ЖИ саласындағы ынтымақтастық бойынша жаһандық ұйым құру ұсынысын қолдайды және ШЫҰ-ның тұрақты сарапшылар форумын өткізуді ұсынды: алғашқы жиынды Астанадағы Digital Bridge алаңында өткізуге дайын. 2027 жылы «ШЫҰ экономикасындағы жасанды интеллект» тақырыбымен жоғары деңгейдегі конференция ұйымдастыру жоспары да айтылды.

Экологияда климат өзгерісінің ортақ қатерлеріне қарсы бірігіп әрекет ету ұсынылды. Қазақстанда ШЫҰ-ның Су мәселелерін зерттеу орталығын ашу бастамасына қолдау білдірілді. Ұйымның 25 жылдығы қарсаңында «Шанхай рухының» құндылықтарын ілгерілету жалғасатыны атап өтілді.

Саммитте ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин, Үндістан Премьер-министрі Нарендра Моди, Беларусь Президенті Александр Лукашенко, Иран Президенті Масуд Пезешкиан, Қырғызстан Президенті Садыр Жапаров, Пәкістан Премьер-министрі Шахбаз Шариф, Ресей Президенті Владимир Путин, Тәжікстан Президенті Эмомали Рахмон, Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиёев сөз сөйледі. Кездесу Тяньцзинь декларациясымен және ұйым жұмысының негізгі бағыттарын айқындайтын құжаттар топтамасымен түйінделді.

Саммит нәтижесінде бекітілген негізгі құжаттар:

1. «Тяньцзинь декларациясы»;
2. ШЫҰ құжаттарын бекіту туралы шешім және соның құрамында: «ШЫҰ-ның 2035 жылға дейінгі даму стратегиясы», 2026–2030 жылдарға арналған экстремистік идеологияға қарсы іс-қимыл бағдарламасы, энергетикалық ынтымақтастық стратегиясын іске асырудың жол картасы;
3. Лаосқа «диалог бойынша серіктес» мәртебесін беру;
4. ШЫҰ-ның ТМД жанындағы байқаушы мәртебесін алу;
5. «ШЫҰ серіктесі» мәртебесі туралы шешім;
6. Шолпан-Атаны 2025–2026 жылдары ШЫҰ-ның туристік және мәдени астанасы деп жариялау;
7. ШЫҰ Бас хатшысының құжаттарға қол қою өкілеттілігі туралы шешім, ШЫҰ Хатшылығының ҚХР-ға келу шарттарына қатысты хаттама, Хатшылық пен «Росконгресс» қоры арасындағы өзара түсіністік туралы меморандум;
8. ШЫҰ-ның өткен жылғы қызметі туралы баяндамаларды бекіту (Бас хатшы есебі және ӨТҚҚ есебі);
9. ШЫҰ Есірткіге қарсы орталығы туралы келісім;
10. Қауіпсіздік сын-қатерлеріне қарсы іс-қимыл жөніндегі әмбебап орталық туралы келісім;
11. Екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуына және БҰҰ-ның құрылғанына 80 жыл толуына арналған мәлімдеме;
12. Цифрлық экономикадағы ынтымақтастықты нығайту жөніндегі мәлімдеме;
13. Энергетиканы орнықты дамыту бойынша мәлімдеме;
14. «Жасыл» өнеркәсіп бойынша мәлімдеме;
15. Жасанды интеллект саласындағы халықаралық ынтымақтастықты тереңдету туралы мәлімдеме;
16. Көпжақты сауда жүйесін қолдау туралы мәлімдеме;
17. Есірткінің әлемдік мәселелерін тиімді шешу және оған қарсы күрес туралы мәлімдеме;
18. Ғылыми-техникалық және инновациялық ынтымақтастық жөніндегі мәлімдеме;
19. Орнықты даму саласындағы инвестициялық ынтымақтастықты нығайту туралы уәкілетті ведомстволар мәлімдемесі;
20. ШЫҰ Хатшылығының ҚХР-ға келу шарттары туралы 2004 жылғы келісімге хаттама. 

Соңында Қасым-Жомарт Тоқаев алдағы төрағалықты қабылдайтын Қырғыз Республикасына және Президент Садыр Жапаровқа табыс тіледі.