ШЫҰ саммиті аясында Режеп Тайып Ердоған мен Си Цзиньпиннің кездесуі өткеннен кейін әлеуметтік желілер мен бірқатар аймақтық БАҚ-та «3 миллион ұйғыр Түркияға әкелінеді, олар ауыл шаруашылығы мен қызмет көрсету саласына бағытталады» деген дерек тарады. Бұл ақпарат әзербайжан және түрік тіліндегі бірнеше сайтта жарияланып, көп талқы тудырды, деп хабарлайды Anyqtime.kz ақпарат агенттігі.
Тараған ақпараттың көзі ретінде түркиялық журналист Тұран Қышлақшының жазбасы аталды: ол Ердоған–Си кездесуі соңынан осындай «жоспар» туралы айтты делінеді. Алайда Түркия Президенті Әкімшілігінің жанындағы «Дезинформациямен күрес орталығы» бұл мәлімдемені «толықтай негізсіз және дезинформация» деп ресми түрде жоққа шығарды. «Түркия мен Қытай арасында мұндай келісім немесе осы мазмұнда келіссөз жүргізілген жоқ», – делінген орталық хабарламасында.
Ресми күн тәртібі бөлек: Ердоған Қытайдың Тяньцзинь қаласындағы ШЫҰ саммитіне қатысып, екіжақты кездесулер өткізді. Қытай төрағасы саммитте ұйым аясында даму банкін құруды жеделдету бастамасын атады, бірақ ұйғырларды көшіру туралы ешқандай ресми мәлімдеме жасалған жоқ.
Контекст: Түркия мен Қытай қарым-қатынасы ұйғыр мәселесіне келгенде әркез сезімтал. Анкара 2019 жылы Пекин саясатын ашық сынаған кездері болды, кейінірек риторикасы жұмсарды; 2021 жылғы телефон әңгімесінде Ердоған ұйғырлардың Қытайда «тең құқықты азамат» ретінде тыныш өмір сүруі маңызды екенін айтқан. Бұл – Анкараның егемендікті құрметтеу мен адам құқықтары тақырыбын тең ұстауға тырысатынын көрсетеді.
Сарапшылар не дейді? Егер мұндай көшіру жоспары шын болса, оның демографиялық, әлеуметтік және экономикалық салдары өте ауқымды болар еді: еңбек нарығындағы тепе-теңдік, аймақтарға қоныстандыру саясаты, интеграция мен құқықтық мәртебе секілді күрделі мәселелер бірден алға шығар еді. Дегенмен, қазіргі сәтте бұл тек желідегі болжам деңгейіндегі тақырып, ал ресми органдар оны ашық жоққа шығарып отыр. Сонымен қатар, ұйғыр ұйымдары Анкараны ШЫҰ алаңында адам құқықтары мәселесін күн тәртібінен түсірмеуге шақырғанын да ескеру керек.
Қорытынды: «3 млн ұйғырды Түркияға көшіру» туралы ақпарат – әзірге расталмаған және Анкара тарапынан теріске шығарылған мәлімдеме. Ресми дереккөздерде ондай шешім не келісім туралы хабар жоқ. Оқиға дамуын қадағалап, тек ресми ақпаратқа сүйенген жөн.