Қазақстанда халықтың қаржы көздері әртүрлі – тұрақты жалақыдан немесе кәсіпкерлік табыстан бастап, туыстардың қолдауына дейін. Бірақ бұл ақша қайда кетеді? Неліктен кейбір өңірлер кең тыныста өмір сүрсе, ал басқалары әр тиынды есептеуге мәжбүр? Бұл сұрақтарға Anyqtime.kz зерттеу жүргізді.
Кім жоғары жалақы алады, кім өзін өзі жұмыспен қамтиды?
Қазақстандықтардың негізгі табыс көзі – еңбек қызметі, АСПиР РК Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша, барлық қаржы түсімдерінің шамамен 75%-ын құрайды. Оның ішінде басым бөлігі – жалдамалы жұмыстан түскен табыс (шамамен 67%), ал қалғаны – өзін өзі жұмыспен қамту және кәсіпкерлік (шамамен 8%). Әлеуметтік трансферттерге (зейнетақы, жәрдемақы, АСП және баспана көмегі, шәкіртақылар) 17,7%, туыстар мен таныстардан материалдық көмек пен алименттерге – 3,7%, ал басқа қаржы түсімдеріне – 2,5% тиесілі. Бұл әлеуметтік қолдаудың, әсіресе төмен еңбек табыстары бар өңірлерде, маңыздылығын көрсетеді.
Тағы бір қызықты факт: мұнай-газ саласы дамыған Атырау және Маңғыстау облыстарында жалдамалы жұмыстан түскен табыстың үлесі 80% және одан жоғары, бұл жоғары жалақыларға байланысты.
Оңтүстік пен аграрлық өңірлерде – Түркістан және Жамбыл облыстарында – табыстың айтарлықтай бөлігі өзін өзі жұмыспен қамтуға тиесілі (тиісінше 26,7% және 15,5%, бұл ел бойынша орташа 8,0%-дан әлдеқайда жоғары), бұл өзін өзі жұмыспен қамту мен кәсіпкерліктің дамуын білдіреді.
Ең көп жұмсайды – мегаполистер, ең аз – оңтүстік өңірлер
2025 жылдың І тоқсанында Қазақстанда бір тұрғынға орташа есеппен тұтынуға жұмсалған табыс шамамен 318 мың теңгені құрады. Оның 98%-ға жуығы – ақшалай табыстардан жұмсалды, шамамен 2%-ы – жеке шаруашылық өнімдері мен натуралды жеңілдіктерді қоса алғанда, табиғи тұтынуға жұмсалған. Табиғи тұтыну ауылдық және солтүстік өңірлерде айқын байқалып, 4-5%-ға дейін жетеді, ал ірі қалалар мен мұнай-газ салалары дамыған өңірлерде бұл көрсеткіш іс жүзінде жоқ.
Жоғары тұтыну деңгейі Қарағанды облысы мен мегаполистер – Алматы мен Астанада байқалады, онда бір тұрғынға орташа есеппен тұтынуға жұмсалған шығын тоқсан сайын 400 мың теңгеден асады.
Ал оңтүстік өңірлер мен Шымкентте бұл көрсеткіш едәуір төмен – шамамен 230-250 мың теңге, бұл табыстың төмендігін және экономиканың ерекшелігін көрсетеді.
Табыстар өсуде, бірақ инфляция үрей туғызады
Соңғы бес жылда қазақстандықтардың бір басына шаққандағы ақшалай табыстары екі есе өсті. 2024 жылы нақты табыстар 3,8%-ға өскен, бірақ инфляция 2024-2025 жылдары шамамен 8-9% деңгейінде ауытқып тұрды.
2025 жылдың І тоқсанында жалақының медиандық мәні – 300 307 теңге, ал номиналды орташа жалақы (минималды жалақысыз) – 423 133 теңге болды.
Ең жоғары табыстар қаржы секторы мен тау-кен өндірісінде тіркелді. Аймақтық тұрғыда ең жоғары жалақылар Атырау және Маңғыстау облыстарында, сондай-ақ Алматы мен Астана қалаларында байқалады.
Бұрын хабарланғандай, тұтынушылық шығындардың құрылымында ең көп көлемді азық-түлік тауарлары алады – 522 504 теңге, бұл барлық ақшалай шығындардың шамамен 51%-ын құрайды. Әсіресе Маңғыстау облысы (681 703 теңге) мен Түркістан облысында (625 900 теңге) азық-түлікке жұмсалған қаражат көп.