Әл-Қаидаға байланысы бар топ Батыс Африкадағы ең қауіпті күшке айналды

Соңғы жылдары Батыс Африкада қарулы қақтығыстар мен лаңкестік шабуылдар жиілеп кеткені белгілі. Осы үрдістің артында тұрған негізгі күштердің бірі — әл-Қаиданың аймақтық тармағы саналатын "Жамағат Нусрат әл-Ислам уәл-Муслимин" (JNIM) тобы. Сарапшылар бұл ұйымды Африкадағы ең қауіпті және ықпалды жауынгерлік құрылымдардың бірі деп отыр, деп хабарлайды Anyqtime.kz порталы.

Үш ел — бір дағдарыс

JNIM әсіресе Мали, Буркина-Фасо және Нигер елдерінде белсенді әрекет етіп отыр. 2025 жылғы 1 шілдеде топ Малидің батысындағы жеті әскери нысанға ірі шабуыл жасағанын мәлімдеді. Бұл — ұйымның аймақтағы тұрақсыздыққа тікелей әсер етіп жатқанын көрсетеді.

Аталған елдердегі әскери төңкерістердің жиілеуі, азаматтық үкіметтердің әлсіздігі және әскери биліктің де бұл қауіпке қарсы тұра алмауы JNIM-нің күшеюіне жол ашқан.

Ұйым қалай құрылды?

JNIM 2017 жылы Мали жерінде құрылып, бес радикалды топтың коалициясынан тұрды:

Ansar Dine

Katibat Macina

Al-Mourabitoun

Ansar al-Islam

Әл-Қаиданың Магрибтегі Сахара тармағы

Олардың басын қосқан тұлға — Ияд Аг Гали, туарег ұлтынан шыққан бұрынғы дипломат. Оның орынбасары — Амаду Куфа, фулани этносынан.

Топ негізінен жас жігіттер мен балаларды қатарға қосып, оларды экономикалық шарасыздық пен мемлекеттің әлсіздігін пайдалана отырып тартады.

Мақсаты қандай?

JNIM Батыс Африка үкіметтерінің заңды билігін мойындамайды және өзі бақылауда ұстайтын аймақтарда шариғат заңдарын орнатуға тырысады. Кей жерлерде:

Музыка мен темекіге тыйым салынады

Ер адамдарға сақал қою міндеттеледі

Әйелдерге қоғамдық орындарда жалғыз жүруге тыйым салынады

Бұл қатаң талаптар жергілікті тұрғындардың дәстүрлі ислам түсінігімен үйлесе бермейді, бірақ мемлекеттің әділетсіздігіне көңілі қалған жұрт кей жағдайда бұл режимге мойынсұнып отыр.

Қай өңірлерде белсенді?

JNIM-нің негізгі тірегі — Буркина-Фасо, Мали және Нигер. Алайда шабуылдар Бенин, Того, Кот-д’Ивуар сияқты елдерде де тіркелген. 2025 жылдың алғашқы жартысында ұйым Буркина-Фасода 280-нен астам шабуыл жасағанын жариялады. Бұл — 2024 жылғы осы кезеңмен салыстырғанда екі есе көп.

Шабуылдардың басым бөлігі әскери базаларға, қауіпсіздік күштері мен үкіметке қолдау көрсететін азаматтық жасақтарға бағытталған. Буркина-Фасодағы қаза тапқандар саны — шамамен 800 адам, Мали мен Бенинде де жүздеген құрбан бар.

Заманауи технологияны пайдалану

Ұйым мүшелері Starlink спутниктік интернетін пайдаланып, байланыс пен жоспарлау мүмкіндіктерін кеңейткен. Бұл жүйе арқылы:

Шабуылдарды ұйымдастыру

Жауынгерлермен байланыста болу

Қаржы аударымдарын жүргізу

Жаңа мүшелер тарту

сияқты әрекеттер әлдеқайда жеңілдей түскен.

Қаржыландыру көздері

JNIM-нің табыс көздері көпқырлы:

Мал бағу мен мал ұрлығы — басты табыс көзі. Мысалы, Малидағы бір ғана ауданда $770,000 табыс тапқан.

Алтын мен заңсыз тауарлардан салық алу

Кепілге адам алып, төлем талап ету

Бекеттер орнатып, өту ақысы түрінде бопсалау

Сыртқы күштердің әлсіздігі

Франция бір кездері аймақта 4,000-нан астам сарбазын орналастырғанымен, ұзақмерзімді нәтиже болмады. G5 Sahel күштері (5 елдің бірлескен жасағы) де Буркина-Фасо, Мали және Нигердің құрамынан шығуымен әлсіреді.

БҰҰ-ның MINUSMA миссиясы 2024 жылдың соңында Мали жерінен толық шықты. Ал Ресейдің Africa Corps атты жаңа әскери құрылымы аймақта қалуда.

Әскери билік жағдайды ушықтыра түсті ме?

2020 жылдан бері аймақтағы үш елде әскери төңкерістер орын алды. Билікке келген хунталар Франция күштерін елден шығарып, орнына Ресей қолдауына иек артты.

Алайда еркін емес «еріктілер» армиясының жеткіліксіз даярлығы мен адам құқығын өрескел бұзуы (әсіресе фулани этносына қарсы әрекеттер) JNIM-нің жаңа мүшелер тартуына мүмкіндік туғызып отыр.

2024 жылдың басынан 2025 жылғы наурызға дейінгі аралықта Малида әскери күштер мен одақтастар тарапынан 1,486 бейбіт тұрғынның өлімі тіркелген.