2024 жылғы Президент Жолдауы қалай орындалуда: медициналық көмектің сапасы мен қолжетімділігі нақты қалай өзгерді?

Жолдаудан кейін медицинада сақтандыру, скрининг, инфрақұрылым және цифрландыру жаңғырды; жаңа заңға қол қойылды, деп хабарлайды Anyqtime.kz ақпарат агенттігі Primeminister.kz сайтына сілтеме жасап.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, экономикалық өсім, қоғамдық оптимизм» атты Жолдауында ұлт денсаулығын күшейтіп, әлеуметтік қолдау жүйесін қайта жандандыратын кешенді қадамдарды айқындады. Осы тапсырмалар шеңберінде денсаулық сақтау жүйесінде жүйелі жаңғырту жүріп жатыр: басты мақсат — әр азамат үшін медициналық көмектің қолжетімділігі мен сапасын арттыру, халықтың өмір сүру жасын ұзарту. 2025 жылғы 14 шілдеде міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (МӘМС) мәселелері жөніндегі жаңа Заңға қол қойылуы — осы бағыттағы маңызды кезең.

Денсаулық сақтау министрі Ақмарал Әлназарованың айтуынша, «мемлекеттің басты басымдығы — халық денсаулығы». Министр 2029 жылға қарай орташа өмір сүру ұзақтығын 77 жасқа жеткізу межесі нақты әрі қолжетімді екенін атап өтті. 2024 жылдың қорытындысында бұл көрсеткіш алғаш рет 75 жастан асып, 75,4 жас болды. Президент пен Үкімет қолдауының арқасында саланың негізгі индикаторлары бойынша оң динамика қалыптасып келеді.

Профилактика — жаңа деңгейде. Скринингтер мемлекет кепілдік беретін медициналық қызметтер пакетіне енгізіліп, сақтандыру мәртебесіне қарамастан бәріне қолжетімді болды. Онкологиялық және жүрек-қантамыр ауруларын ерте анықтау үшін скринингтің жаңа түрлері енгізіліп жатыр. Мидағы қан айналымы бұзылысын ерте анықтау үшін 50 жастан асқан ер азаматтарға арналған бөлек скрининг те іске қосылады. Әлеуметтік мәні бар ауруларға күдік туған кез келген азамат толық тексеруден тегін өтеді.

Қаржыландыру — үш есеге. МӘМС енгізілгеннен бері саланы қаржыландыру көлемі үш есе өсті. Енді көмек екі нақты пакетке бөлінеді: барлық тұрғынға арналған базалық (мемлекет толық кепілдендіретін) және сақтандырылған азаматтарға арналған кеңейтілген сақтандыру пакеті. Жаңа Заң МӘМС пен тегін медициналық көмектің ара-жігін айқын ажыратып, азаматтың қандай қызметті мемлекеттің кепілімен, қайсысын сақтандыру есебінен алатынын түсінікті етті.

Қ pokrytie кеңейеді. Әлеуметтік осал топтарды қамту үшін жергілікті бюджет есебінен жарна төлеу тетігі енгізіледі. Осы норманың арқасында 2026 жылға қарай қосымша 1 миллионнан астам адам МӘМС-пен қамтылады. Әділ жарна қағидатын бекіту үшін ӘМСҚ-ға аударылатын кірістің жоғарғы шегі алынып тасталды: азаматтың үлесі табысына сай болады, ал саланың бюджеті жылына қосымша 200 млрд теңгеге дейін толығады. Жеңілдікті санаттағы 11 млн азамат үшін мемлекет жарнасының мөлшерлемесі кезең-кезеңімен өсіп, 2030 жылға қарай қаржыландыру 289 млрд теңгеге дейін ұлғаяды. 2027 жылдан бастап ТМККК мен МӘМС айырмасын нақтылайтын бірыңғай пакет енгізіледі.

Ана мен бала — айрықша назарда. 2024 жылы ана өлімі 12%-ға азайып, тарихи минимумға түсті; неонаталдық өлім 20%-ға, сәби өлімі 11%-ға, бала өлімі 8%-ға төмендеді. Елімізде алғаш рет «Феталды медицина» технологиясы енгізіліп, 71 жатырішілік операция жасалды — 96 нәрестенің өмірі сақталды. 2025 жылдың алғашқы жартысында туа біткен ақаулары бар 600 нәрестеге ота жасалды. Ерте анықтау инфрақұрылымы кеңейді: бір күндік клиникалар, Ұрықты қорғау орталықтары ашылды. Балаларға туғаннан бастап төрт скрининг (неонаталдық, аудиологиялық, психофизикалық, офтальмологиялық) жүйелі жүргізіледі — нәтижесінде туа біткен ақаулары бар балалардағы бастапқы мүгедектік 7,5%-ға азайды, жаңа туғандардың өмір сүру деңгейі 88%-дан 93%-ға өсті.

Балаларға арналған көмектің қолжетімділігі артып келеді. Әрбір алғашқы медициналық-санитарлық көмек ұйымында педиатриялық бөлімдер ұйымдастырылуда. ЮНИСЕФ қолдауымен 100 Балаларды дамыту және ерте араласу орталығы жұмыс істейді — дамуында қиындығы бар балалар кешенді көмек алады. Аутизм диагнозы бар балаларға арналған реабилитациялық төсек-орын саны 4 есеге артты. Аналарды қолдау үшін «Аналар саулығы» бағдарламасы іске қосылды, ал шалғай ауылдарда жоғары қауіп тобындағы жүкті әйелдерді алдын ала госпитализациялауға арналған «Салауатты ана» пансионаттары ашылып жатыр.

Ауылдағы медицина — жаңаша стандарт. «Ауылда денсаулық сақтауды жаңғырту» ұлттық жобасы шеңберінде жоспарланған 655 нысанның 538-і іске қосылды. Бұл объектілер бұрын медицина нысаны болмаған елді мекендерде және ескірген ғимараттардың орнына салынуда — шамамен 1 миллион ауыл тұрғыны сапалы қызметпен қамтылады. 36 облыстық аурухана мен 17 перинаталдық орталықта жаңғырту басталды. Балалар бөлімшелеріндегі төсек-орын қоры 38%-ға ұлғайды. 2,1 мыңнан астам медициналық жабдық сатып алынып, жарақтандыру деңгейі 62%-дан 86%-ға көтерілді.

Жоғары технологиялар — күнделікті практикада. Қазақстанда жүрек пен өкпені трансплантациялау, бүйректің үшжақты айқаспалы трансплантациясы сияқты бірегей операциялар жасалады — мұндай күрделі операциялар орындалатын әлемдегі санаулы алты елдің қатарына кіреміз. Ми ауруларын емдеуде «Гамма-пышақ» қолданылса, онкологияда заманауи протондық терапия енгізіліп жатыр.

Кадр саясаты — сұранысқа сай. «Педиатрия» мамандығы қайта енгізіліп, аса тапшы 14 балалар бағыты бойынша резидентура ашылды. Медициналық білім беру күшейтіліп, мейірбикелік тәжірибені дербес қабылдауға бейімдеу жүріп жатыр; үздіксіз кәсіби даму симуляциялық орталықтар мен қашықтан оқыту платформалары арқылы қамтамасыз етіледі. 2025 жылы медициналық ЖОО-ларды 11 600 түлек бітірді, олардың үштен екісі өңірлік бөлу бойынша жұмысқа орналасты. Ауылға барған аса тапшы арнайы дәрігерлерге 8,5 млн теңге мөлшерінде төлем қарастырылған, қосымша әлеуметтік қолдау шаралары іске асуда.

Дәрі бағасы — ашық әрі төмен. 2029 жылға қарай отандық дәрі-дәрмек өндірісінің үлесін 50%-ға жеткізу міндеті қойылды. Шекті бағаларды айқындау тетігі қайта қаралып, артық шығындар алынып тасталды; дженериктердің құны түпнұсқа препараттар бағасының 30%-ына дейін төмендейді. Тек «СҚ-Фармация» сатып алатын ең қымбат 20 препарат бойынша шамамен 18 млрд теңге үнем күтіледі. Жалпы, ТМККК және МӘМС аясындағы шекті бағалар 19%-ға, көтерме және бөлшек сауда сегменттерінде 30%-ға дейін төмендейді. Референттік баға белгілеудің жаңа моделі дәрі құнын орта есеппен 12%-ға түсірді, жиынтық экономикалық тиімділік шамамен 50 млрд теңге болды. Үнемделген қаражат терапияның қолжетімділігі мен сапасын ұлғайтуға, инновациялық препараттарды енгізуге бағытталады.

Цифрландыру — сапаны бақылаудың құралы. Бірыңғай мемлекеттік медициналық ақпараттық жүйе құрылып жатыр. 2024 жылғы тамыздан бастап «Цифрлық құжат» және Face ID арқылы пациентті цифрлық сәйкестендіру енгізілді — негізсіз көрсетілген қызмет көлемі 6%-ға (4,7 млрд теңгеге) қысқарды. Ең сұранысты 8 медициналық анықтама түрі (073/у, 075/у, 052-2/у, 026/у, 069/у, 076/у, 038/у және уақытша еңбекке жарамсыздық туралы құжат) цифрландырылды; жыл басынан бері ақпараттық жүйелерде 4,7 млн-нан астам құжат тіркелді. Еңбекке жарамсыздық парақтарын қағаз түрінде беруді толық жою жұмысы жүріп жатыр. Медициналық ақпараттық жүйелердің функционалы оңтайланып, дәрігерлер жүктемесі 40%-ға дейін азайды. 2025 жылдың қыркүйегінен жасанды интеллект негізіндегі «дәрігер көмекшісі» іске қосылып, диагностика үдерісі жылдамдап, қателік ықтималдығы азаяды.

Қорытындылай айтқанда, Жолдаудан кейін қабылданған заңнамалық, қаржылық, инфрақұрылымдық және цифрлық шаралар медициналық көмектің қолжетімділігі мен сапасын бір мезетте арттыруға бағытталды. Скринингтің кеңейтілуі, дәрі бағасының төмендеуі, ауыл инфрақұрылымының жаңаруы және кадрлық әлеуеттің күшеюі 77 жас межесіне қарай тұрақты ілгерілеуді қамтамасыз етпек.