Қазақстанда зейнетақылар қалай өзгереді: зейнет жасы мен жаңа ережелер

Қазақстанда зейнет жасы қашан өзгереді? Кім ертерек демалысқа шыға алады және алдағы жылдары қандай жаңа ережелер күшіне енеді? Бұл сұрақтар әр отбасыны толғандырады. Tengrinews.kz бүгінгі зейнетақылар туралы және ертең қазақстандықтарды не күтіп тұрғаны жайлы барлық мәліметті жинады.

Зейнет жасы: қашан өзгереді және не өзгереді

Қазір ерлер 63 жаста зейнетке шығады. Әйелдер үшін жас 61 болып бекітілген және кемінде 2027 жылдың соңына дейін сол күйі қалады. Ал одан әрі кезең-кезеңімен өседі:

— 2028 жылғы 1 қаңтардан бастап — 61,5 жас,
— 2029 жылы — 62 жас,
— 2030 жылы — 62,5 жас,
— 2031 жылдан — 63 жас.

Дәл 2031 жылдан бастап ерлер мен әйелдердің зейнет жасы теңестіріліп, 63 жас болады. Бұл қадам өмір сүру ұзақтығы артқан жағдайда барлыққа ортақ шарттарды теңестіру және зейнетақы жүйесінің тұрақтылығын сақтау үшін алдын ала көзделген.

Кім ертерек зейнетке шыға алады

Жалпы тәртіпке қарамастан, заңнамада ерекшеліктер бар. Ең белгілі жеңілдік — көпбалалы аналарға қатысты. Бес және одан да көп баланы сегіз жасқа дейін туған және өсірген әйелдер 53 жаста зейнетке шығуға құқылы.

2024 жылдың басынан бері зиянды өндірістер қызметкерлеріне қатысты жаңа норма күшінде: кемінде жеті жыл жұмыс істеп, олар үшін міндетті кәсіби зейнетақы жарналары төленген болса, 55 жастан арнайы әлеуметтік төлемдер алуға мүмкіндігі бар, зейнет жасын күтпей-ақ.

БЖЗҚ-да (ЕНПФ) жеткілікті қаражат жинағандар үшін құрал бар — зейнетақы аннуитеті. Оның көмегімен әйелдер 53 жастан, ерлер 55 жастан зейнетке шыға алады. Алайда жинақ сомасы сақтандыру компаниясы өмір бойы төлемді қамтамасыз ете алатындай деңгейде болуы тиіс. Бұл нұсқа тұрақты табыс тауып, жүйелі түрде жинағандарға көбірек келеді.

Бөлек санат — күштік құрылым қызметкерлері. Оларға зейнетақы еңбек сіңірген жылдары бойынша тағайындалады, шарттарды әр ведомство жеке айқындайды.

Қандай жаңа ережелер күшіне енеді

Соңғы жылдары мемлекет әлеуметтік саясатты белсенді қайта қарауда. 2025 жылғы қаңтардан базалық зейнетақының ең төменгі мөлшері күнкөріс минимумының 65 пайызынан 70 пайызына, ал ең жоғарғысы 110 пайызына дейін көтерілді. Бұл базалық зейнетақы 32 360 теңге, ең жоғарысы — 50 851 теңге деген сөз.

2026 жылы зейнетақы мен жәрдемақыларға жұмсалатын шығыстарды ұлғайту жоспарланған. Еңбек министрлігінің дерегінше, бюджет жобасында бұл мақсаттарға 6,8 трлн теңге көзделген — 2025 жылмен салыстырғанда 14,4 пайызға көп. Индексация 10,5 пайыз деңгейінде жоспарланып, 2,6 млн-нан астам зейнеткер мен 2,3 млн жәрдемақы алушыны қамтиды. Артуы ынтымақты және базалық зейнетақыларға, мүгедектік, асыраушысынан айырылу және отбасыларға төленетін жәрдемақыларға қатысты болады.

Тағы бір маңызды өзгеріс 2026 жылдан басталады: зейнетақы төлемдері жеке табыс салығынан босатылады. Яғни қазақстандықтардың БЖЗҚ-дан (ЕНПФ) алатын ақшасы ЖТС ұстамай толық түседі. Тек еліміздің резиденті емес адамдарға ерекшелік сақталады.

ЖБМЗЖ деген не және не үшін қажет

2025 жылдан бастап жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарналары (ЖБМЗЖ) кезең-кезеңімен өседі. Бұл — қызметкердің өзінің 10% міндетті жарнасынан бөлек, компания әр қызметкер үшін аударатын жеке төлемдер. 2025 жылы мөлшерлеме 2,5%, 2026 жылы — 3,5%, 2027 жылы — 4,5%, 2028 жылы — 5%-ға жетеді.

Бұл қаражат та қызметкерлердің жеке зейнетақы шоттарына түсіп, болашақ жинақтарын ұлғайтады. ЖБМЗЖ жалақыдан ұсталып қалмайды, оны жұмыс беруші төлейді. Бұл жарналардан зейнеткерлер, I және II топтағы мүгедектігі бар адамдар, әскери қызметшілер және 1975 жылы туғаннан жасы үлкен қызметкерлер босатылады.

Мысал: жалақыңыз 300 мың теңге болса, 2026 жылы-ақ жұмыс беруші тек ЖБМЗЖ бойынша айына қосымша 10 500 теңге аударады. Бұл жылына 126 мың теңгеден асады — сіздің жеке 10% міндетті жарналарыңыздан бөлек.

Неге жинақтарыңызды тексеру керек

Болашақ зейнетақының мөлшері реформаларға ғана емес, жұмыс берушінің міндеттерін қалай атқаратынына да байланысты. Еңбек министрлігінің дерегінше, елдегі еңбекке қабілетті халықтың 30 пайыздан астамы мүлде зейнетақы жүйесіне қатыспайды — бұл көпшіліктің минималды төлеммен қалу қаупін арттырады.

Сарапшылар кемінде бір жыл бұрын дайындалуды ұсынады: eGov немесе БЖЗҚ қосымшасы арқылы барлық зейнетақы аударымдарын тексеріп, еңбек кітапшаңызда өтілдің дұрыс көрсетілгеніне көз жеткізіңіз. Оралда жақында болған оқиға зейнетке шыққаннан кейін де сот арқылы қайта есептеуге қол жеткізуге болатынын көрсетті: ер адам жұмыс берушінің аударымдарды кешіктіргенін дәлелдеп, төлемдері қайта есептелді.

Жиі қойылатын сұрақтар

Зейнетақы жинақтарын мұраға қалдыруға бола ма?
Иә, БЖЗҚ-дағы (ЕНПФ) жинақтар мұраға қалады — туыстар бұл ақшаны ала алады. Ал МӘМС (ОСМС) жарналары мұраға қалмайды: олар «сау — ауруға төлейді» қағидаты бойынша жұмыс істейді.

Жұмыс беруші жарналарды аудармаған жағдайда не істеу керек?
Нақты айлар бойынша аударуды талап ету қажет. Бас тартса — еңбек инспекциясына немесе сотқа жүгініңіз. Дәл осындай жағдайлар зейнетақының төмен есептелуіне жиі әкеледі.

Өз өтілім мен жинақтарымды қалай білемін?
БЖЗҚ сайтындағы немесе қосымшасындағы жеке кабинет арқылы, сондай-ақ Egov.kz порталы арқылы. Онда ЖСН бойынша бүкіл кезеңге толық үзінді көшірме алуға болады.

Зейнетақы төлемі тоқтатылып қалуы мүмкін бе?
Иә, егер адам шотын ұзақ уақыт пайдаланбаса. Еңбек министрлігі мұндай жағдайда төлемдер зейнеткер деректерінің өзектілігін растағанға дейін уақытша тоқтатыла тұратынын түсіндірген. Бұған дейін Петропавлда бір зейнеткер дәл осындай жағдайға тап болған.

Әрі қарай не болады

Қазақстанның зейнетақы жүйесі өзгеруді жалғастыруда: зейнет жасы біртіндеп артады, индексация көлемі өседі, салықтық жеңілдіктер енгізілуде. Бірақ лайықты зейнетақының басты шарты өзгермейді: тұрақты аударымдар мен қаржылық тәртіп. Әйтпесе, демалысқа шығар сәт келгенде ең төменгі төлем алатындардың қатарында қалып қою қаупі бар.